Nhà máy in tiền ghi dấu ấn trong lịch sử cách mạng Việt Nam
Huyện Lạc Thủy, tỉnh Hòa Bình – Nơi lưu giữ ký ức về chiếc máy in và những tờ tiền đầu tiên của Việt Nam từ năm 1946 – 1947.
Nhà máy in tiền tại địa điểm lịch sử này là nơi sản xuất các tờ tiền mang mệnh giá 5 đồng, 2 đồng, 1 đồng, 5 hào, 2 hào và 1 hào. Vì máy móc và công nghệ in còn rất đơn giản, nên giấy và mực in cũng còn khá thô sơ.
Các tờ tiền có mệnh giá nhỏ được in bằng phương pháp Ti-pô (Typo), trong khi các tờ tiền có mệnh giá lớn như 10 đồng, 20 đồng, 50 đồng và 100 đồng được in bằng phương pháp Ốp-sét (Offset). Tờ giấy bạc 100 đồng, còn được gọi là “con trâu xanh”, là tờ tiền có mệnh giá lớn nhất tại thời điểm đó.
Chiếc máy in tiền được nhà tư sản yêu nước Đỗ Đình Thiện mua từ thực dân Pháp và hiến tặng cho Chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.
Đỗ Đình Thiện (1904 – 1972), một tư sản yêu nước, là chủ nhân của chiếc máy in tiền đầu tiên tại Việt Nam. Ông đã dùng tiền cá nhân để mua lại nhà in Tô Panh (Hà Nội) từ thực dân Pháp, sau đó tặng toàn bộ nhà máy cho Chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa để thành lập nhà máy in tiền.
Sau khi tiếp quản nhà in, Chính phủ và Bộ Tài chính đã đổi tên nó thành “Việt Nam Quốc gia ấn thư cục” và sử dụng nó để in ra những tờ giấy bạc tài chính đầu tiên của đất nước, còn được gọi là “bạc Cụ Hồ”. Tuy nhiên, sau đó, nhà máy bị tiết lộ và địch liên tục cố gắng phá hoại nó.
Những đồng tiền đầu tiên của Việt Nam đã trải qua nhiều công đoạn như in từng màu, số sê-ri, bởi máy móc còn rất đơn giản và mực cũng như giấy in thô sơ.
Khi Chính phủ và Bộ Tài chính đang tìm nơi sơ tán nhà máy, ông Đỗ Đình Thiện đã một lần nữa trợ giúp bằng việc cho mượn nhà xưởng, máy điện và kho bãi tại đồn điền Chi Nê của gia đình tại Lạc Thủy, Hòa Bình.
Nhà máy in tiền tại đồn điền Chi Nê có diện tích hơn 7.000ha. Nơi đây trước đây do một ông chủ người Pháp khai thác, trồng nhiều cây cà phê, cây cao su, xây nhà điều hành, xưởng, kho bãi và chuồng trại chăn nuôi gia súc. Ông Thiện đã mua lại với giá 2.000 lượng vàng vào năm 1943.
Các tờ tiền có mệnh giá từ 10 đồng, 20 đồng, 50 đồng và 100 đồng được in tại nhà máy in tại đồn điền Chi Nê bằng phương pháp Ốp-sét.
Máy in tiền được lắp đặt bí mật trong nhà xưởng tại đồn điền. Quá trình in tiền diễn ra một cách bí mật. Công nhân làm việc từ 16h chiều đến 3h s.á.ng hôm sau. Trong suốt thời gian hoạt động của nhà máy, cuộc sống tại đồn điền diễn ra bình thường.
Bác Hồ đã đến thăm nhà máy in tiền và nghỉ ngơi tại đồn điền Chi Nê vào tháng 2/1947. Ông đã khích lệ công nhân với lời dặn: “Đây là Nhà máy in tiền của chúng ta, các bạn phải giữ gìn cẩn thận, thi đua làm việc chăm chỉ để in ra nhiều tiền phục vụ cho toàn quốc và cuộc kháng chiến giành lại độc lập cho quê hương”.
Giấy in tiền này là sản phẩm của vùng kháng chiến Việt Nam, không thể làm giả được bởi Pháp không học tập được công nghệ này.
Sau chuyến thăm của Bác Hồ trong vòng 2 tháng, thực dân Pháp đã không chịu nổi và đã tấn công và phá hủy đồn điền Chi Nê. Nhằm tránh việc nhà máy bị phá hủy hoàn toàn, Chính phủ và Bộ Tài chính quyết định di chuyển máy in và kho bạc lên căn cứ Việt Bắc.
Chị Đào Kim Cúc, người quản lý di tích lịch sử của huyện Lạc Thủy, tỉnh Hòa Bình, cho biết rằng nhà máy in tiền hiện nay đã được chính phủ đầu tư và trùng tu tôn tạo để giữ nguyên giá trị lịch sử.
Nơi đây lưu giữ nhà xưởng in tiền đầu tiên của Việt Nam, nhà ở của gia đình ông Đỗ Đình Thiện, nơi Bác Hồ đã về thăm và làm việc, cùng với căn hầm và nhà điều hành. Di tích này đã được công nhận là di tích quốc gia và lập kỷ lục Guinness Việt Nam.
Nhưng nơi này không chỉ là một địa chỉ đỏ, thu hút hàng chục nghìn du khách mỗi năm đến tham quan, tưởng nhớ công lao to lớn của Bác Hồ – người khai sinh nước Việt Nam, cũng như của ông Đỗ Đình Thiện – người đã đóng góp quý báu cho đất nước để in ra những tờ tiền đầu tiên của Việt Nam.